Kunstgeschiedenis – Surrealisme
Emmelie de Mol van Otterloo, Thera Folmer-von Oven, Maya Mutlu en Michiel Kersten nemen u mee door de magie van het surrealisme. De cursus is verdeeld in acht bijeenkomsten (zie het programma hieronder). De cursus is vooral inhoudelijk/thematisch opgebouwd. Dit betekent dat kunstenaars die wat betreft techniek, vorm of inhoud dicht bij elkaar liggen met elkaar besproken worden in één bijeenkomst. Om die reden wordt de chronologie niet altijd gevolgd. Het surrealisme is echter geen stijlstroming, maar een afspiegeling van het kijken in de wereld van de ziel en de droom.
Wat biedt deze cursus
U krijgt een helder overzicht van het ontstaan en de ontwikkeling van het surrealisme en weet u wie de belangrijkste kunstenaars van deze stroming waren. Ook kunt u de inhoud en betekenis vaak duiden. Ten slotte bent u op de hoogte van de invloed op latere stromingen in de kunst zoals de abstract-expressionisten. Deze cursus geeft veel aandacht aan de vrouwen-kunstenaars. Zij spelen in de literatuur over het surrealisme onterecht een bijrol
Goed om te weten
De PowerPoints van de lezingen kunt u online achteraf bekijken. Bovendien neemt Artetcetera de lezingen op zodat u deze achteraf nogmaals kunt bekijken
PROGRAMMA kunstgeschiedenis najaar 2022
SURREALISME – een ‘andere’ werkelijkheid
In 1924 publiceerde de schrijver André Breton een manifest waar hij surrealisme duidelijk definieerde als "automatische spontaniteit in zijn meest pure vorm, waarin men probeert , in geschreven woord, of in welke vorm dan ook - de manier van denken te laten zien, geleid door fantasie, zonder enige gecontroleerde ratio en los van morele waarden. Wat aanvankelijk begon als een literaire stroming werd snel omarmd in de beeldende kunst. Mede onder invloed van de psychoanalyse van Sigmund Freud met zijn nadruk op de onbewuste krachten in het menselijk handelen, verbeeldden surrealistische kunstenaars droombeelden met wonderlijke combinaties van motieven in composities die een vervreemdend en ontregelend karakter hebben. De schilderijen van staan bol van tegenstrijdigheden. Het is een tekentaal die niet logisch te duiden is. Deze illusies tonen een wereld achter, boven of naast de ons bekende zichtbare realiteit. Deze niet-rationele wereld vindt parallellen in de door kunstenaars bewonderde én veel gelezen filosofische ideeën van Frederick Nietzsche.
Een nieuw wereldbeeld
Het surrealisme kwam in de jaren twintig niet zomaar uit de lucht vallen maar bouwde voort op allerlei niet-rationele tendensen in de beeldende kunst en de literatuur uit de voorgaande jaren. De belangrijkste daarvan is de kunststroming DADA. Deze stroming ziet men vooral als een reactie op de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog. Het is een stroming die definitief afrekent met het ongebreidelde vooruitgangsdenken van vóór het begin van de strijd. Alle traditionele conventies over compositie, onderwerpen en materiaalgebruik gingen overboord. Dada was een ware anarchie in de kunst, maar wel een stroming die in zijn anti-alles zorgde voor totale artistieke vrijheid en originaliteit. Collage en assemblage werden gemeengoed. Bekende surrealisten van het eerste uur (Max Ernst, Francis Picabia, Man Ray, Hans Arp) zijn als Dadaïst- artistiek volwassen geworden.
Pittura Metafisica
De andere, belangrijke bron van inspiratie van de surrealisten was het werk dat de Italiaanse kunstenaar Giorgio de Chirico vanaf circa 1913 in Parijs schilderde. De verbeelding van de zichtbare werkelijkheid boeide hem niet. Hij wilde het vreemde, mysterieuze gevoel schilderen dat iets ongekends, iets onbekends kan oproepen. Wat hij schilderde waren onwerkelijke composities met een vervreemdend, verstild karakter. Deze verbeeldingen waarin de dingen in een wonderlijk verband tot elkaar staan, noemden De Chirico en Carlo Carrà Pittura Metafisica (1919).
Surrealisme en surrealisten
De magische sfeer van De Chirico maakte een verpletterende indruk op Max Ernst , Yves Tanguy en Salvador Dali. In hun werk maakt de poëtische verstilling plaats voor een nachtmerrieachtige, hallucinerende, 'andere' werkelijkheid. Het zijn raadselachtige composities vol ongerijmde en tegenstrijdige samenvoegingen van beeldelementen, heel nauwkeurige en 'realistische' geschilderd. Structuren en objecten lijken op een organische manier met elkaar te vergroeien, hoe onlogisch dat soms ook is. Yves Tanguy bereikt deze 'andere werkelijkheid' door het schilderij als vanzelf spontaan' te laten ontstaan.
Automatisme, abstractie en betekenis
Het uitsluiten van het rationele denken in het scheppingsproces mondde bij de surrealisten uit in experimenten waarbij het toeval de hoofdrol speelt. Zo maakt Max Ernst 'frottages', afwrijvingen met behulp van papier en grafiet van - bijvoorbeeld - de nerfstructuur van houten planken, Hij probeert daarin associatief een nieuwe werkelijkheid te ontdekken. Hoewel het werk van de meeste surrealisten, zoals Salvador Dali, Paul Delvaux, René Magritte zich bedient van een realistische beeldtaal om een onwerkelijke realiteit te scheppen, zijn er ook kunstenaars die juist kiezen voor een geabstraheerde tekentaal, zoals Joan Miró. De betekenis en inhoud lijken moeilijk te duiden. Maar, als de beschouwer zich als het ware onderdompelt in de kleuren en vormen van zijn werk en zich open stelt voor de gevoelens die het werk oproept, dan dringen zich associaties op die heel dicht bij de intentie van de kunstenaar liggen.
Programma:
07-10 Inleiding
14-10 De grote namen 1 - Jean Arp, André Masson, Joan Miró | Emmelie de Mol van Otterloo
28-10 De grote namen 2 - Max Ernst, Yves Tanguy, Salvador Dali, Helen Lundeberg | Maya Mutlu
04-11 Wereld van wit-zwart 3: Man Ray, Lee Miller, Dora Maar | Emmelie de Mol van Otterloo
11-11 De grote namen 3: Paul Delvaux, René Magritte | Maya Mutlu
18-11 De vrouwelijk blik in de wereld van het surrealisme I - Leonoor Fini, Leonoor Carrington, Eileen Agar | Thera Folmer-von Oven
25-11 De vrouwelijk blik in de wereld van het surrealisme II - Dorothea Tanning , Kay Sage | Thera Folmer-von Oven
02-12 Surrealisme in Amerika: Roberto Matta en de surrealisten in oorlogsjaren in Amerika | Michie